Bảo vệ công dân trước 'móng vuốt' của tội phạm mua bán người

Phó Cục trưởng Cục Lãnh sự Phan Thị Minh Giang chia sẻ tại Bàn tròn trực tuyến "Phòng chống mua bán người: Cuộc chiến không khoan nhượng" của Báo Thế giới và Việt Nam.

Chia sẻ tại Bàn tròn trực tuyến "Phòng chống mua bán người: Cuộc chiến không khoan nhượng" của Báo Thế giới và Việt Nam, bà Phan Thị Minh Giang, Phó Cục trưởng Cục Lãnh sự, Bộ Ngoại giao, đã chỉ ra những nguy cơ từ tội phạm mua bán người trong bối cảnh hiện nay, đồng thời nhấn mạnh những nỗ lực và phương hướng nhằm nâng cao hiệu quả công tác phòng, chống mua bán người và bảo vệ nạn nhân bị mua bán, đặc biệt là trẻ em, trong thời gian tới.

Thưa bà, xin bà cho biết thực trạng mua bán người, đặc biệt là mua bán trẻ em ở Việt Nam hiện nay?

Thời gian qua, tình hình mua bán người ở Việt Nam tiếp tục diễn biến phức tạp, cả mua bán người trong nước và mua bán người qua biên giới.

Ở trong nước, chủ yếu xảy ra các vụ việc mua bán người nhằm mục đích cưỡng bức lao động, phần lớn là bị ép buộc phục vụ trong các cơ sở kinh doanh có điều kiện về an ninh trật tự (quán karaoke, massage...); một số ít thì bị ép buộc làm việc trên tàu cá.

Đối với mua bán người qua biên giới, chúng ta biết rằng, từ năm 2021 cho đến nay, khu vực Đông Nam Á nổi lên là địa bàn trọng điểm của hoạt động tội phạm mua bán người tại các cơ sở lừa đảo trực tuyến nhằm mục đích ép buộc thực hiện hành vi vi phạm pháp luật. Do đó, vẫn có một bộ phận công dân bị lừa gạt đi làm việc ở một số nước trong khu vực, bị ép làm việc tại các sòng bài, cơ sở lừa đảo trực tuyến, bị ép buộc thực hiện hành vi vi phạm pháp luật.

Theo đánh giá của Bộ Quốc phòng, trên các tuyến biên giới Việt Nam-Lào, Việt Nam-Campuchia, hoạt động tuyển mộ nam, nữ (chủ yếu trong độ tuổi 14-28) để tổ chức xuất cảnh ra nước ngoài (bao gồm xuất cảnh hợp pháp và trái phép) nhằm mục đích bóc lột lao động, cưỡng bức làm việc vẫn có xu hướng tăng.

Thủ đoạn phổ biến hiện nay của tội phạm mua bán người là sử dụng mạng xã hội (Zalo, Facebook, Telegram…) hoặc lập trang mạng quảng cáo việc làm, tiếp cận nạn nhân bằng ứng dụng hẹn hò, thông qua các hội nhóm sử dụng tên tuổi, địa chỉ giả để kết bạn làm quen, lừa gạt, đe dọa, ép ghi giấy nợ...

Cũng tương tự như mua bán người trong nước, thủ đoạn chính của tội phạm mua bán người ra nước ngoài là sử dụng mạng xã hội để quảng cáo về “việc nhẹ lương cao” (800-1.000 USD/tháng) nhằm tiếp cận nạn nhân. Khi nạn nhân đồng ý đi nước ngoài làm việc thì tổ chức, hướng dẫn nạn nhân ra nước ngoài.

Nạn nhân bị ép buộc làm những công việc như: lừa đảo, chiếm đoạt tài sản trên không gian mạng, làm việc tại sòng bạc; lôi kéo khách hàng tham gia đánh bạc trên mạng. Trong quá trình làm việc, nạn nhân bị ép làm việc khổ cực (15-16h/ngày), không được cho ra ngoài, không được trả lương đúng cam kết, bị mua đi bán lại giữa các công ty nếu làm việc không hiệu quả. Người nào từ chối làm việc, muốn quay trở về Việt Nam thì bị đánh đập, giam giữ, bắt ký giấy nợ và phải nộp tiền chuộc rất cao (1.500-3.000 USD, thậm chí lên tới 8.000 USD/người).

Theo số liệu năm 2023, trong tổng số 311 trường hợp được xác định là nạn nhân bị mua bán, có 146 người dưới 18 tuổi, trong đó có 121 nạn nhân là trẻ em (dưới 16 tuổi) (chiếm tỷ lệ gần 39%). Năm 2022, có 74 người dười 18 tuổi trên tổng số 255 nạn nhân bị mua bán, trong đó 23 trường hợp là trẻ em. Như vậy, số lượng nạn nhân bị mua bán là trẻ em trong năm 2023 tăng gấp hơn 5 lần so với năm 2022.

Với sự phát triển nhanh chóng của các nền tảng số, trẻ em đang đứng trước những rủi ro trên môi trường mạng, trong đó có nguy cơ mua bán người. (Nguồn: Gia đình)

Trong bối cảnh phát triển của các nền tảng số hiện nay, trẻ em đang đối mặt với những nguy cơ nào từ tội phạm mua bán người?

Theo Báo cáo Tổng quan kỹ thuật số toàn cầu công bố đầu năm 2024 của Wearesocial, tính đến đầu năm 2024, trên toàn thế giới có 5,35 tỉ người sử dụng internet, chiếm 66% dân số thế giới; 5,04 tỉ người dùng mạng xã hội, tăng 5,6% so với năm 2023; thời gian sử dụng trung bình mạng xã hội hàng ngày là 2 giờ 23 phút.

Tại Việt Nam có hơn 78 triệu (78,44 triệu) người dùng internet, tương đương 79,1% dân số. Có 72,7 triệu tài khoản mảng xã hội, tương đương với 73,3% dân số Việt Nam.

Theo khảo sát năm của Cục Trẻ em, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, 89% trẻ em sử dụng internet, 87% sử dụng hàng ngày, trong khi chỉ có 36% người trong độ tuổi từ 16-17 tuổi được dạy về an toàn mạng.

Trẻ em được xem là đối tượng dễ bị nhắm tới. Tội phạm mua bán người lợi dụng tình trạng tổn thương của trẻ em như: các vấn đề về tâm lý, thể chất, cảm xúc, gia đình...; sử dụng các nền tảng xã hội, các ứng dụng nhắn tin, phòng chát, ứng dụng hẹn hò, quảng cáo nhằm tiếp cận và tuyển mộ trẻ em cho mục đích bóc lột tình dục, cưỡng bức lao động và những hình thức bóc lột khác.

Cơ quan Phòng chống ma tuý và tội phạm của Liên hợp quốc (UNODC) đã chỉ ra có hai chiến lược mà tội phạm mua bán người sử dụng đó là săn mồi và câu mồi. Săn mồi tức là chủ động tìm kiếm nạn nhân. Câu mồi là để nạn nhân tự sập bẫy.

Những thủ đoạn này dường như dễ dàng hơn khi được áp dụng cho trẻ em bởi trẻ em có nhận thức, hiểu biết còn hạn chế, dễ tin tưởng người lạ (ví dụ như quảng cáo việc làm với cơ hội hấp dẫn dễ làm cho trẻ em tin theo và sập bẫy).

Với sự phát triển nhanh chóng của các nền tảng số, trẻ em đang đứng trước những rủi ro trên môi trường mạng, trong đó có nguy cơ mua bán người nếu như chúng ta không tăng cường các biện pháp ứng phó kịp thời và hiệu quả.

Trước thực trạng mua bán người có những xu hướng mới như trên, Việt Nam đã triển khai các biện pháp gì nhằm phòng, chống mua bán người, đặc biệt là mua bán trẻ em?

Thời gian qua, Việt Nam đã thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp, nhiệm vụ phòng, chống mua bán người theo Chương trình phòng, chống mua bán người giai đoạn 2021-2025 và định hướng đến năm 2030 nhằm khắc phục những nguyên nhân, điều kiện làm nảy sinh tội phạm mua bán người, giảm nguy cơ mua bán người.

Có thể kể đến các những giải pháp, nhiệm vụ như truyền thông phòng ngừa; đấu tranh phòng, chống tội phạm mua bán người; truy tố xét xử tội phạm mua bán người; tiếp nhận, xác minh, xác định, giải cứu, hỗ trợ nạn nhân; hoàn thiện chính sách pháp luật liên quan đến phòng, chống mua bán người; hợp tác quốc tế.

Về hợp tác quốc tế, Việt Nam tích cực tham gia các cơ chế, diễn đàn quốc tế, khu vực về di cư, phòng, chống mua bán người như Tiến trình Bali, Tiến trình COMMIT; triển khai có hiệu quả các hiệp định, bản ghi nhớ về hợp tác song phương trong phòng, chống mua bán người.

Trước thực trạng mua bán người có những xu hướng mới như hiện nay, các bộ, cơ quan, địa phương tiếp tục đẩy mạnh hơn nữa các nhóm giải pháp nhiệm vụ nêu trên, đồng thời đặc biệt tập trung ưu tiên tăng cường công tác phòng ngừa và đấu tranh phòng, chống tội phạm mua bán người.

Đối với trẻ em, một số chương trình liên quan đến trẻ em đã đề ra nhiều giải pháp nhằm góp phần phòng, chống mua bán người, ví dụ như:

Chương trình “Bảo vệ và hỗ trợ trẻ em tương tác lành mạnh, sáng tạo trên môi trường mạng giai đoạn 2021-2025” (Quyết định số 830/QĐ-TTg ngày 01/6/2021 của Thủ tướng Chính phủ) nhằm chủ động phòng ngừa, phát hiện các hành vi xâm hại trẻ em trên môi trường mạng, xử lý các hành vi lợi dụng môi trường mạng thực hiện các hành vi bị nghiêm cấm đối với trẻ em dưới mọi hình thức theo quy định của pháp luật;